Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet süresince insanların elhak kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Türe değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene terk etmek, içtimai hayatın gerçekleşmesini uydurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin kontrasına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle gerçek kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların çizi ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte dostluk, insan davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-tabiat ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Dostluk, beşeriyet seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birkötü düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini uydurmak maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın kâffesidür. Henüz münteşir bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai yaşamma düzenidir. Dostluk Sözcük Demeı Dostluk kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazanç” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na gereğince dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Yöntem Demeı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu midein hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi süresince taban olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri sayfa düz kısmına Özel Dostluk, zevat ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun kafalıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kadir kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misil nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk düzında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları karışmak midein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve mangiz cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım yama; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları gibi muaddel dostluk dallarında muaddel yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasi reyleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanların barış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun ameliye amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın strüktürsından meydana gelen gereksinimlerinı kontralamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni hayatın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii strüktürsına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine normal sürdürmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sadıkdır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir organize şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet fehvaında zatî bir özelliği deyimler. Nüfus her çağ haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni vermek yolunda baki ve değsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe kavramı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzında hukuki kadir olarak söylenti konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideeren kurallar parçalanmamışü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve işletmek durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım bulunan düzeni kavzamak, gerekse onu değsoruntirmeyi meşrulaştırmak midein her çağ adalete kafavurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta kontramıza oturmuş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin namına normal olup olmadığı açısından bir kadir ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve olumsuz kontralıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşamma uyacak, hem de bu içtimai hayatın barış süresince sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çkırmızıışacaktır.